Η εξουσία που παραχωρήθηκε στον λαό από τον Εφιάλτη και τον Αρχέστρατο το 462 π.Χ. ήταν απεριόριστη για ό,τι αφορούσε στην πολιτεία, περιοριζόταν μόνον από τους κείμενους νόμους για ό,τι αφορούσε στις σχέσεις των πολιτών. Δηλαδή, όλοι οι νόμοι που δεν αφορούσαν στο πολίτευμα και βρίσκονταν σε ισχύ την ημέρα που εγκαθιδρύθηκε η δημοκρατία, θα εξακολουθούσαν να ισχύουν. Οι νόμοι αυτοί ήταν κυρίως εκείνοι του Σόλωνα, που οι Αθηναίοι πάντα σεβάστηκαν. Με αυτόν τον τρόπο η δημοκρατία κατέστησε σαφές από την πρώτη μέρα της λειτουργίας της, ότι δεν είναι εξουσία μόνο των φτωχών αλλά όλων των πολιτών.
Ο Αριστοτέλης ισχυρίζεται ότι αυτό ανατρέπεται στην πράξη, γιατί το δημοκρατικό δίκαιο στηρίζεται στην ισότητα των πολιτών κατ’ αριθμόν και όχι κατά την αξία ή τον πλούτο του καθενός. Με δεδομένο αυτό, την κυρίαρχο εξουσία στο δημοκρατικό πολίτευμα την έχει η πλειοψηφία των πολιτών, και ό,τι αυτοί θεωρούν σωστό, αυτό αποτελεί και σκοπό και δίκαιο, γιατί, όπως λένε, όλοι οι πολίτες έχουν ίσα δικαιώματα. Συνεπώς συμβαίνει στα δημοκρατικά πολιτεύματα οι φτωχοί να έχουν μεγαλύτερη κυρίαρχη εξουσία παρά οι πλούσιοι, γιατί αυτοί είναι περισσότεροι, και κυρίαρχο είναι ό,τι οι πολλοί αποφάσισαν.
Η δημοκρατία βρήκε τον τρόπο να προστατεύεται όχι μόνον η μειοψηφία από την πλειοψηφία, αλλά και ο κάθε πολίτης χωριστά, γιατί τότε μόνον είναι δημοκρατία, όταν λειτουργούν στην πράξη οι αρχές της ισότητας και της ελευθερίας για όλους τους πολίτες, σε ατομική βάση και όχι στη βάση των οργανωμένων συνόλων. Θέσπισε ως υπέρτατο νόμο, που καμιά πλειοψηφία να μην μπορεί να τον παραβιάσει, τη "γραφή παρανόμων". Αν δηλαδή η Συνέλευση των πολιτών, που ήταν το ανώτατο πολιτειακό όργανο, έκανε δεκτή μια πρόταση που ερχόταν σε αντίθεση με υφιστάμενο νόμο, ο κάθε πολίτης μπορούσε να την ακυρώσει καταθέτοντας "γραφή παρανόμων".
Και, όπως γράφει ο Glotz, ο θεσμός αυτός καθιερώθηκε έγκαιρα από μια φρόνιμη έμπνευση, για να συγκρατήσει στην πράξη την παντοδυναμία της εκκλησίας (Συνέλευση πολιτών) σε σωστά όρια. Αυτή ήταν η υπηρεσία που έπρεπε να προσφέρει η γραφή παρανόμων, η δημόσια δίωξη για παράνομη πρόταση. Στην πράξη, αυτή η ενέργεια ήταν, από την καταγωγή της, τη διαδικασία της και τις κυρώσεις της, ένα από τα φοβερότερα όπλα που διέθετε το ποινικό δίκαιο της Αθήνας. Άλλοτε, οι νόμοι που δόθηκαν από τους θεούς προστατεύονταν από την ιερή δύναμη της κατάρας. Όταν έγιναν γραπτοί νόμοι, είχαν για φύλακα το πιο σεβαστό δικαστήριο, αυτό που είχε εξουσίες ουσιαστικά θρησκευτικές, τον Άρειο Πάγο. Ήρθε η μεταρρύθμιση του Εφιάλτη και αφαίρεσε από τους αρεοπαγίτες όλες τις εξουσίες που τους επεφύλασσε η φρούρηση του συντάγματος. Τότε η δημοκρατία, μη συναντώντας κανένα εμπόδιο απ’ έξω, επέβαλε μόνη της μια τροχοπέδη στον εαυτό της. Η πρώτη χρήση της κυριαρχίας της ήταν να της ορίσει ένα όριο το οποίο δεν μπορούσε να ξεπεράσει.
Η δημοκρατία του Εφιάλτη απέβλεπε στην ειρήνευση και τη συνεργασία των κοινωνικών τάξεων, κατοχυρώνοντας τα δικαιώματα και τα συμφέροντα των φτωχών, χωρίς να παραγνωρίσει τα δικαιώματα και τα συμφέροντα των πλουσίων. Γι’ αυτό διατήρησε τον χωρισμό των Αθηναίων σε τέσσερις κοινωνικές τάξεις ανάλογα με την περιουσία τους, όπως ήταν και στο καθεστώς του Σόλωνα και του Κλεισθένη, μόνο που ο χωρισμός αυτός διατηρήθηκε για άλλους λόγους.
Στο πολίτευμα του Σόλωνα και του Κλεισθένη, τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις μοιράστηκαν ανάλογα με την περιουσία και την καταγωγή. Στο πολίτευμα του Εφιάλτη, τα δικαιώματα μοιράστηκαν εξίσου σε όλους τους πολίτες, ενώ οι υποχρεώσεις βάρυναν μόνο τους πλούσιους.
Έτσι μετριάστηκε η κοινωνική ανισότητα, και η δημοκρατία δεν άφηνε περιθώρια στους πλούσιους να μετατρέψουν τον πλούτο σε πολιτική επιρροή και να αποκτήσουν τον έλεγχο της εξουσίας προς το συμφέρον τους, όπως θα γινόταν αν ασκούσαν την εξουσία εκλεγμένοι άρχοντες.
Η δημοκρατία διατήρησε τους πλούσιους, αλλά ανέθεσε τον έλεγχο της εξουσίας στους φτωχούς.
Πίνακας οργανόγραμμα με το ακόλουθο κείμενο
1. Η ΣΥΝΕΛΕΥΣΗ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΩΝ
Δικαίωμα συμμετοχής είχαν όλοι οι Αθηναίοι πολίτες. Η Συνέλευση των πολιτών αποφάσιζε για όλα τα θέματα εσωτερικής και εξωτερικής πολιτικής.
2. ΤΑ ΛΑΪΚΑ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΑ ΤΗΣ ΗΛΙΑΙΑΣ
Τα δικαστήρια της Ηλιαίας είχαν έξι χιλιάδες δικαστές
που κληρώνονταν κάθε χρόνο από το σύνολο των πολιτών.
3. Η ΒΟΥΛΗ ΤΩΝ ΠΕΝΤΑΚΟΣΙΩΝ
Η Βουλή ήταν ταυτόχρονα: Προπαρασκευαστική για τα θέματα που θα συζητούσε η Συνέλευση των πολιτών, και εκτελεστική επιτροπή για την εφαρμογή των αποφάσεων της Συνέλευσης των πολιτών. Προϊσταμένη αρχή της Δημόσιας Διοίκησης.
Οι 500 βουλευτές κληρώνονταν κάθε χρόνο από το σύνολο των πολιτών.
4. Η ΔΗΜΟΣΙΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗ
Τη Δημόσια Διοίκηση αποτελούσαν: Οι δέκα άρχοντες που ήταν κληρωτοί,
οι δέκα στρατηγοί που ήταν αιρετοί, και μια σειρά από κατώτερους
λειτουργούς που ήταν όλοι κληρωτοί.
Τα θεσμικά όργανα της δημοκρατίας ήταν: η Συνέλευση των Πολιτών, τα δικαστήρια της Ηλιαίας και η Βουλή των πεντακοσίων. Τη Δημόσια Διοίκηση συγκροτούσαν: οι δέκα άρχοντες, οι δέκα στρατηγοί και μια σειρά κατώτεροι δημόσιοι λειτουργοί, που όλους τους αποκαλούσαν άρχοντες κατά το χρόνο της θητείας τους.
Τα πολιτειακά αυτά όργανα αποτελούσαν την κεντρική εξουσία και επιλαμβάνονταν όλων των θεμάτων που αφορούσαν στην πολιτεία.
Για τα θέματα που αφορούσαν στους δήμους αποφάσιζαν οι ίδιοι οι κάτοικοι των δήμων, οι οποίοι αποτελούσαν μικρογραφία της πολιτείας.
Στην επόμενη ανάρτηση: Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΩΝ ΘΕΣΜΩΝ 1. Η συνέλευση των Πολιτών